202005.08
0

KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİNE GENEL BAKIŞ, Av. Sibel YILMAZ

KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİNE GENEL BAKIŞ

 

Av. Sibel YILMAZ

 

I-) GİRİŞ

 

Bilindiği gibi Covit-19 nedeniyle toplum sağlığına yönelik alınan önlemler kapsamında söz konusu tedbirlerden asgari düzeyde etkilenmesi amacıyla çalışma hayatına yönelik kısa çalışma ödeneği ve ücretsiz izne bağlı ücret nakit destek ödenekleri devreye alınmıştır. Diğer yandan büyükşehir belediyelerinde hafta sonu sokağa çıkma yasağı uygulamaları ile tüm bu uygulama ve tedbirlerin nasıl uygulanabileceği, aralarında öncelik sıralamasının olup olmadığı, çalışılmayan veya sokağa çıkma yasağı nedeniyle çalışılamayan günlere dair işçinin ücret durumunun bundan nasıl etkileneceği konusu gündeme gelmiştir. Bu yazımızda bu üç uygulamanın şartları, aralarında bir öncelik sıralaması olup olmadığı ve işçinin her bir uygulamadaki ücret durumuna değineceğiz.


II-) KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİNİN KAPSAMI

 

Kısa Çalışma Ödeneği Nedir?


Kısa çalışma ödeneği, mevzuatımız uyarınca genel ekonomik kriz, bölgesel kriz, sektörel kriz halleri ile yasada zorlayıcı nedenler olarak sayılan hallerde sigortalılara/ işçilere çalışamadıkları dönem için devlet tarafından sağlanan bir gelir desteğidir.


Destekten yararlanma hem işveren hem işçi bakımından belli şartların birlikte bulunması koşuluyla mümkündür.


Kısa Çalışma Ödeneğinden Yararlanma Şartları Nelerdir?


Kısa Çalışma Ödeneği (KÇÖ) hem işletme hem sigortalı işçi bakımından belli şartların birlikte bulunması halinde saplanan bir gelir desteğidir. Buna göre KÇÖ den yararlanmak için birlikte bulunması gereken şartlar şunlardır;


  1. İşyerindeki faaliyetin genel ekonomik, sektörel, bölgesel kriz veya zorlayıcı sebeplerden biri ile önemli ölçüde azalması veya durması gerekmektedir.

(İşveren ve işyeri bakımından aranan bu şart bakımından söz edebilmek için işyerinin bir kısmı veya tamamında olağan haftalık çalışma süresinin en az 1/3 oranında azalması veya süreklilik koşulu aranmadan işyerindeki faaliyetin kısmen veya tamamen dört hafta süreyle durması gerekmektedir.)

  1. 4857 sayılı İş Kanununun 25 inci maddesinin birinci fıkrasının (II) numaralı bendinde yer alan sebepler dışında bir gerekçeyle işveren tarafından işçi çıkarılmaması,

(17.04.2020 itibariyle yürürlüğe giren 7244 sayılı yasa kapsamında işverenlere 4857 sayılı İş Kanunu 25/II bendi haricinde ahlak ve iyiniyet kurallarına aykırılık halleri hariç iş sözleşmesini feshetme yasağı 17.07.2020 tarihine kadar uzatılmıştır)

  1. İşverenin destekten yararlandırmak istediği işçi listesi ile birlikte İş-Kur’a başvurmuş olması,
  2. Kısa çalışma talebinin iş müfettişlerince yapılacak inceleme sonucu uygun bulunması,
  3. Kısa çalışmaya tabi tutulan işçinin kısa çalışmanın başladığı tarihte çalışma sürelerini ve prim ödeme şartlarını sağlamış olması,

(İşçi bakımından aranan bu şart özelinde; Covid-19 nedeniyle yapılmış olan kısa çalışma başvurularında, listede adı bildirilen her bir işçinin son 60 gün sigortalı olarak işyerinde çalışması ve son 3 yıl içinde 450 gün prim ödemiş olması şartı aranmaktadır)

  1. İşçinin kısa çalışmaya katılacaklar listesinde bilgilerinin bulunuyor olması,

gerekmektedir.


KÇÖ den yararlanabilmek için yukarıda yazılı tüm şartların birlikte mevcut olması gerekmektedir. İşyeri bakımından aranan faaliyetin belirlenen oranında azalması veya durması halinin o işyeri bakımından mevcut olmaması tüm başvurunun reddedilmesine, işçiye dair şartların bulunmaması halinde ise ilgili işçi bakımından başvurunun reddedilmesine neden olacaktır.  

 

Kısa Çalışma Ödeneceğine Kim Nasıl Başvurur?


KÇÖ başvurusu işçi adına işveren tarafından yapılabilmektedir. Sigortalı işçinin KÇÖ başvurusu yapma imkanı yoktur.


Yaşanan olaylarda Covid-19 un muhtemel etkileri dikkate alınarak İş-Kur tarafından “dışsal etkilerden kaynaklanan dönemsel durumlardan ileri gelen zorlayıcı sebep” kapsamında kısa çalışma uygulamasına başlanmış ve elektronik başvuru imkanı sağlanmıştır. Covit-19 nedeniyle ve bu durumdan olumsuz etkilendiği gerekçesiyle işveren İş-Kur web sitesinden temin edeceği Kısa Çalışma Talep Formu ile Kısa Çalışma Uygulanacak İşçi Listesini bağlı olduğu İŞKUR biriminin elektronik posta adresine e mail göndermek suretiyle kısa çalışmaya başvuru yapabilir.


Covit-19 Nedeniyle Yapılan Kısa Çalışma Ödeneği Başvurularında Uygunluk Tespiti Beklenir mi?

 

Covit-19 nedeniyle yapılan KÇÖ başvurularında iş müfettişlerinin uygunluk tespiti beklenmez.


Mevcut düzenlemede işverenin KÇÖ başvurusunun İş Kur İş Müfettişleri tarafından incelenmesinin ardından yapılacak uygunluk tespitinin ardından ödenmektedir. Bununla birlikte Covit-19 nedeniyle dünya ve ülke genelinde yaşanan olaylar ve kısa bir süre içinde çok sayıda KÇÖ başvurusunun yapılmış olması ve bu konudaki ödeme desteğinin bir an önce hayata geçirilmesinin arz ettiği önem nedeniyle 17.04.2020 tarihinde yayınlanan 7244 sayılı Kanun’un 8. Maddesi ile 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu’na Geçici Madde 25 eklenmiştir. Buna göre Covid-19 sebebiyle işverenlerin yaptıkları zorlayıcı sebep gerekçeli kısa çalışma başvuruları için, uygunluk tespitinin tamamlanması beklenmeksizin, işverenlerin beyanı doğrultusunda kısa çalışma ödemesi yapılacağı, işverenin hatalı bilgi ve belge vermesi nedeniyle yapılan fazla ve yersiz ödemeler, yasal faizi ile birlikte işverenden tahsil edileceği düzenlenmiştir.

 

Kısa Çalışma Ödeneği Süresi Nedir ve Ne Zaman Başlar?


KÇÖ miktarı günlük olarak belirlenmiştir. Bu nedenle kısa çalışma başvuru yapılan her bir işyerinin işyeri gelenekleri ve işin niteliğine göre günlük, haftalık veya aylık olarak belirlenebilir. Ayın 30 gün kabul edilmesi kapsamında işveren işyerindeki çalışma esaslarına göre işçilerinin günlük, haftalık veya aylık olarak kısa çalışma yapmasına karar verebilir.


Kısa çalışma ödeneği üç ayı aşmamak kaydıyla kısa çalışma yapılan süre kadardır. Üç aylık süre Cumhurbaşkanı kararı ile altı aya kadar uzatılabilmektedir.

Zorlayıcı nedenlerle işyerinde kısa çalışma yapılması ve KÇÖ başvurulması halinde ödemeler, işyerinde zorlayıcı nedenle işçilerin çalışamadığı veya çalıştırılamadığı ilk bir haftadan sonra başlar. 4857 sayılı İş Kanunu’nun 24/III ve 25/III bentleri ve 40. Maddesi gereği ilk bir haftalık süre içerisinde işveren işçilere yarım ücret ödeme ve sigorta prim yükümlülükleri işverene aittir.

Kısa Çalışma Ödeneği Miktarı Ne Kadar?


KÇÖ miktarı işçinin çalışamadığı günler için İş-Kur tarafından ödenmektedir. Çalışılan günlere ait ücret ödemesi işveren tarafından yapılmaktadır.

 

KÇÖ miktarı işçinin günlük ücreti üzerinden belirlenmiştir. Buna göre günlük KÇÖ miktarı ödenekten yararlanması talep edilen her bir sigortalı işçinin son oniki aylık prime esas kazançları dikkate alınarak hesaplanan günlük ortalama brüt kazancının % 60 olup, bu miktar aylık asgari ücretin brüt tutarının % 150’sini geçemez. Buna göre 2020 için günlük KÇÖ miktarı en az 58,86 TL olup, aylık KÇÖ miktarı en çok 4.414,50 TL dir.

 

Kısa çalışma yapılan süreler için, kısa çalışmaya tabi tutulan işçiler adına SGK Aylık Prim ve Hizmet Belgesi ile eksik gün gerekçesi “18-Kısa Çalışma Ödeneği” olarak bildirilir.

 

Kısa Çalışma Ödeneği Ne Zaman Ödenmektedir?

KÇÖ, işçinin çalışmadığı sürelere karşılık ve işyerinde uygulanan haftalık çalışma süresini (en çok haftalık 45 saat) tamamlayacak şekilde çalışılmayan süreler için hesaplanıp, ödemelerin aylık olarak her ayın 5’inde yapılacağı düzenlenmiştir.


Kısa çalışma ödeneği süresinde alınan primler nelerdir?

 

KÇÖ uygulanan dönemde sadece genel salık sigortası primleri ödenmekte olup, kısa veya uzun vadeli sigorta primleri aktarılmamaktadır.


Kısa çalışmasının süresinden önce sona ermesi veya Ödeneğin kesilmesi halleri nelerdir? Bu durumda neler yapılmalıdır?

 

KÇÖ başvurusu belli bir dönemi kapsayan biçimde İş-Kur’a yapılmaktadır. Ancak bildirilen kısa çalışma süresi içinde işyerinde normal çalışma düzenine başlanarak kısa çalışma durumu sona erebilir. Bu halde işveren durumu İş-Kur’a, işçilere ve varsa toplu iş sözleşmesinin tarafı işçi sendikasına en az 6 işgünü öncesinde kısa çalışmanın biteceği ve normal çalışmanın başlayacağı tarihi bildirilmekle yükümlüdür. Bildirilen bu tarih itibariyle kısa çalışma sona erer. İşverenin bildirimi geç yapması halinde Kurum tarafından yapılacak yersiz ödemeler yasal faizi ile birlikte işverenden geri alınacaktır.

 

Diğer yandan KÇÖ den yararlanan işçinin aşağıdaki hallerin meydana gelmesi halinde ödenekten yararlanmasının kesileceği belirtilmiştir. Bu haller şunlardır;

  • KÇÖ den yararlanan kişinin işe başlaması,
  • KÇÖ den yararlanan kişinin yaşlılık aylığı almaya başlaması,
  • KÇÖ den yararlanan kişinin herhangi bir sebeple silâh altına alınması,
  • KÇÖ den yararlanan kişinin herhangi bir kanundan doğan çalışma ödevi nedeniyle işinden ayrılması,
  • KÇÖ den yararlanan kişinin geçici iş göremezlik ödeneğinden yararlanmaya başlaması halinde geçici iş göremezlik ödeneğine konu olan sağlık raporunun başladığı tarih itibariyle,

kısa çalışma ödeneği kesilecektir. Bu halde de fazladan yapılan ödemeler ilgilisinden yasal faizi ile geri alınacaktır.


Fazla Veya Yersiz Kısa Çalışma Ödeneği Alınması Halinde Kime Hangi Yaptırımlar Uygulanır?

 

Başta 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu’nda yer alan düzenlemeler incelendiğinde yersiz veya fazla KÇÖ yapıldığının tespit edilmesi halinde yapılan yersiz veya fazla ödemelerin yasal faizi ile birlikte işverenden geri alınacağı belirtilmiştir. İŞ-Kur resmi web sitesinde ise işverenin hatalı veya eksik bilgi/ belge vermesi nedeniyle yapılan fazla ödemelerin işverenden, işçinin kusurundan kaynaklanan fazla ödemelerin işçiden yasal faizi ile tahsil edileceği belirtilmiştir.


Özellikle Covit-19 nedeniyle yapılan KÇÖ başvurularında başvuru yoğunluğu nedeniyle iş müfettişleri tarafından uygunluk tespiti yapılması aranmaksızın işverenin bu yöndeki beyanı esas alınarak KÇÖ yatırılmaya başlanması bu konuyu daha da önemli hale getirmiştir. Buna göre KÇÖ yararlanma şartları bulunmadığı halde KÇÖ başvurusu yapıp bu yönde KÇÖ ödemesinin yapılmasının akabinde bu durumun tespit edilmesi halinde yapılan bu yersiz ödeme yasal faizi ile geri alınacaktır. Benzer şekilde kısa çalışma başvurusunda yer alan bilgi ve belgelerin hatalı verilmesi halinde de (örneğin kısa çalışmaya esas çalışma süresine uyulmayarak daha fazla çalışma yapılması, 60 gün ve son 3 yıl toplam 450 prim günü ödemesi şartlarına haiz olmayan işçilere listede yer verilmiş olması vb) yapılan bu fazla ödeme miktarı yine yasal faizi ile geri alınacaktır.


Ancak bu noktada her ne kadar KÇÖ kapsamındaki yersiz veya fazla yapılan ödemeler işverenden yasal faizi ile birlikte tahsil edilecek olsa da, KÇÖ ödemesi işverene değil işçiye yapılan bir ödemedir. Her ne kadar KÇÖ başvurusu sadece işverene tanınan bir hak olsa da KÇÖ den yararlanmak için işçide bulunması gereken son üç yılda toplam 450 gün sigorta primi ödenmiş olması gibi şartların işveren tarafında tespitinin ne derece mümkün olduğu tartışmalıdır. Her ne kadar işten ayrılırken işçiye Çalışma Belgesi verilmesi zorunluluğu bulunsa da uygulamada bu hususa dikkat edilmediği ve bu yönde belge düzenlemeyen çok sayıda işyeri olduğu bilinmektedir. Diğer yandan bünyesinde kısa bir süredir (örneğin dört ay) çalışan bir işçiden aldığı beyanla bu işçiye dair KÇÖ başvurusu yapan işverenden, ödemenin yapılmasını takiben yapılacak kontrollerde bu işçinin son üç yılda toplam 450 prim günü şartını taşımadığının tespiti halinde işçiye yapılan ödeme kimden tahsil edilecektir? İş-Kur resmi web sitesinde “işçinin kusurundan kaynaklanan fazla ödemelerin yasal faizi ile işçiden tahsil edileceği” belirtilmiştir. KÇÖ den yararlanandan kaynaklanan nedenlerle ödeneğin kesileceği haller olan yeni bir işe girme, geçici iş görmezlik ödeneği alma vb haller haricindeki ve ancak işverenin KÇÖ başvurusunun hatalı veya eksik olmasına neden olan işçi kusurlarının nasıl değerlendirileceği merak konusudur. İlaveten işçinin kusuru ifadesinin hata veya ihmal hallerini kapsayıp kapsamayacağı, ödeneğin kesilmesine neden olan işçiden kaynaklanan haller dışında özellikle başvuru esnasındaki bildirim eksikliklerinde dikkate alınıp alınmayacağı, bu eksikliğin işveren tarafından yeterli inceleme ve araştırma yapılmış olsa idi giderilebilme ihtimali olup olmadığı, başvurunun işveren tarafından yapılma zorunluluğu nedeniyle eksikliğin işçiden mi işverenden mi kaynaklandığının Kurum tarafından nasıl tespit edileceği gibi hususlar ilerleyen dönemde karşılaşacağımız hukuki sorunlar arasındadır.


III-)  SONUÇ

 

Kısa çalışma ödeneği belli şartların varlığına bağlı olarak devletin sigortalılara tanıdığı bir ücret destek sistemi olduğu unutulmamalıdır. Bu nedenle kanunda izah edilen gerek işveren gerek işçide aranan şartların birlikte mevcut olması ve kısa çalışma olgusu süresince sürdürülmesi gerektiği unutulmamalıdır.


Yine işveren tarafından KÇÖ başvurusu yapılması esnasında bünyesinden 3 yıldan az süre ile çalışan sigortalıların geçmiş dönem sigorta prim günlerinin 450 günü karşılayıp karşılamadığına dikkat edilerek KÇÖ listelerinde kendilerine yer verilmesi gerektiği görüşündeyiz. Bu noktada mümkün ise işçinin bir önceki işyerinden aldığı Çalışma Belgesi’nin temin edilerek işlemlerde esas alınması ilerleyen dönemlerde muhtemel bir geri ödeme ile karşılaşılmasını önleyecektir.


Bu noktada işyerinde kısa çalışma şartlarının bulunduğu ve ancak işçi özelinde KÇÖ den yararlanma şartlarına bulunmadığı hallerde, şartlara haiz olmayan sigortalı işçiler bakımından ücretsiz izin kapsamında ücret nakit destek ödeneği uygulamasının bulunduğunu hatırlatmak isteriz. Buna göre söz konusu işçiye çalıştığı günlere dair ücreti işveren tarafından ödenecek, çalıştırılamadığı diğer günler ücretsiz izne çıkartılarak ücret nakit destek ödeneğinden yararlanması sağlanabilecektir. Şartlara haiz olmaması nedeniyle gerek KÇÖ başvurusu reddedilmiş olan gerekse yine aynı nedenle KÇÖ başvurusu listesinde yer verilememiş olan işçiler bakımından Aylık Prim ve Hizmet Belgelerinde veya Muhtasar ve Prim Hizmet Beyannamelerinde eksik gün nedeni “Pandemi Ücretsiz İzin” olarak işaretlenmelidir.