ANONİM ORTAKLIĞIN SONA ERME SEBEPLERİ, Av. Burak DEMİR
ANONİM ORTAKLIĞIN SONA ERME SEBEPLERİ
Av. Burak DEMİR
Sona Erme Kavramı ve Türleri
Anonim ortaklık tüzel kişiliğe sahip bir hukuki kişidir. Bu hukuki kişilik, anonim ortaklığın pay sahiplerinden bağımsız bir kişiliktir ve ticaret sicilinden silininceye değin devam eder. Bu hukuki kişiliğin sona ermesi, anonim ortaklığın hukuki varlığının sona ermesi demektir.
Sona erme tasfiyeli ya da tasfiyesiz olabilir. Tasfiyeli sona erme durumunda tüzel kişilik, bir tasfiye süreci sonunda ortadan kalkmaktadır. Tasfiyesiz sona ermede ise kendiliğinden sona erme söz konusu olup anonim ortaklık ticaret sicilinden terkin edilmektedir ( Örn. birleşme, bölünme, tür değiştirme ). Sona erme, anonim ortaklığın tüzel kişiliğini etkilemese de, ortaklığın işletme amaç ve konusunda bir değişiklik ortaya çıkarır ve değişikliği göstermek için, ortaklık, kanun gereği ticaret unvanının başına tasfiye halinde kaydı eklenir (TTK m. 533/2 ) ve ticaret siciline tescil ve ilan olunur ( TTK m. 532/1 )
Sona Ermenin Sonuçları
Ortaklığın sona ermesi ile tasfiye süreci başlamaktadır. Tasfiye haricinde bir başka sona erme biçimi de iflas sürecidir. İflas, icra takibi sonunda tüzel kişiliğin tasfiye edilmesi halidir. İflas halinde tasfiye, iflas idaresi tarafından İcra ve İflas Kanunu hükümlerine göre yapılır.
SONA ERME SEBEPLERİ
Genel Sona Erme Sebepleri
Anonim ortaklıklar için genel sona erme sebepleri TTK m. 529’ da altı bent halinde açık bir biçimde düzenlenmiştir.
1- Esas Sözleşmeden Kaynaklı Sona Erme Sebepleri
Ortaklığın tüzel kişiliğinin hangi hallerde sona ereceği hususu esas sözleşmede gösterilmiş olsa da öngörülen bu sona erme sebebi gerçekleştiğinde tüzel kişilik kendiliğinden tasfiye sürecine girmez. Sona erme sebebinin gerçekleştiğinin tespitinden sonra tasfiye süreci yetkili organ eliyle başlatılır. Esas itibariyle bu yetkili organ yönetim kuruludur. Yasada, esas sözleşmeden kaynaklı sona erme sebepleri olarak sürenin sona ermesi ve işletme konusunun gerçekleşmesi veya gerçekleşmesinin imkansız hale gelmesi durumu açıkça ifade edilmiştir. Bunların haricinde, esas sözleşmede öngörülmüş herhangi bir sona erme sebebinin gerçekleşmesi durumunda sona erme söz konusu olacaktır.
a- Sürenin Sona Ermesi
Anonim ortaklığın esas sözleşmesinde belirlenmiş olan sürenin bitmesi ile anonim şirket sona etse de bu sürenin bitmesine rağmen ortaklık faaliyetlerine fiilin devam edilmesi durumunda, ortaklık kendiliğinden sona ermez, ortaklık artık süresiz hale gelir. İşlere fiilen devam eden şirketlerin süresiz hale gelecekleri kabul edilmiştir
b- İşletme Konusunun Gerçekleşmiş veya Gerçekleşmesinin İmkansız Hale Gelmiş olması
Anonim Ortaklıklar, kanunen yasak olmayan her türlü iktisadi amaç ve konular için kurulabilir. Şirketin işletme konusunun nitelendirilmesi ve sektörel olarak muayyen alanların esas sözleşmede yazılmış olması gerekmektedir. İşletme konusunun gerçekleşmiş olması veya elde edilmesi demek, ortaklığın aktif ve üretken yapısının sona ermesi ve etkinliğinin tamamlanması anlamını ifade eder. Bu halde, ortaklık konusunun gerçekleşmesi ile, ortaklığın faaliyet alanına giren tüm konuların elde edildiği ve bu sebeple ortaklığın sona erdiği anlaşılır. Örn. ; yalnızca İstanbul şehrine tramvay şebekesi kurmak amacıyla kurulan bir anonim ortaklık, tramvay ağının tamamlanması ile amacına erişmiş olacağından sona erer. İşletme konusunun gerçekleşmesinin imkansız hale gelmesinde ise, örn. ; ortaklık belirli bir madenin işetilmesi amacıyla kurulmuşsa , madenin tükenmesi ile ortaklığın amacını elde etmesi fiilen imkansız hale gelir. Hukuki imkansızlıkta ise, yabancı ülkelere maden ihraç etmek için kurulmuş bir anonim ortaklığın, söz konusu madenin ihracının yasaklanması sonucu sona ermesi halinde görülür. Ancak ortaklık esas sözleşme değişikliği yaparak, başka bir işletme konusu seçebilir. Bu halde, ortaklık sona erme halinden kurtulmuş olur. Bunun yanında, anonim ortaklığın, birkaç yıl üst üste kar elde edememesi ya da zarar etmesi, ortaklık konusunun elde edilmesinin imkansız olması anlamına gelmez.
c- Esas Sözleşmede Öngörülebilecek Diğer Haller
Ortaklığın esas sözleşmesinde başka halleri de sona erme sebebi olarak düzenlemek mümkündür. Sermayenin belli bir kısmının kaybı ya da bir ruhsatın ( maden, enerji üretimi gibi ) muhafaza edilmesi, yenilenmesi veya bir patentin kaybedilmemesi ya da şirketin devamlılığının belli bir şartın veya sözleşmenin varlığına bağlanması esas sözleşmede sona erme sebebi olarak gösterilebilir
2- Fesih
Fesih, genel kurulun devredilemez yetkileri arasındadır. TTK 529/I- d hükmüne göre genel kurul şirketin feshine karar verebilir. Bu anlamdaki bir fesih kararı için genel kurulda ağırlaştırılmış oran, yani sermayenin en az yüzde yetmiş beşini oluşturan payların sahiplerinin veya temsilcilerinin olumlu oyları aranmaktadır.
3- Kanunda Öngörülen Diğer Haller
Kanunda öngörülen diğer haller şu şekildedir:
-Kamu düzenine ya da işletme konusuna aykırı işlemlerde ve faaliyetlerde bulunmak.
-Esas sermayenin üçte ikisinin kaybedilmesi hali. Son yıllık bilançoya göre, sermaye ile kanuni yedek akçeler toplamının üçte ikisinin zarar sebebiyle karşılıksız kaldığının fark edilmesi üzerine, derhal toplantıya çağrılan genel kurul, sermayenin üçte biri ile yetinme veya sermayenin tamamlanmasına karar vermediği takdirde şirket kendiliğinden sona erer (TTK 376/ II ). Böyle bir halde açılacak tespit davası ile anonim ortaklığın münfesih olduğunun tespit olunması yeterlidir.
-Kuruluştaki eksiklik. Ortaklığın kurulmasında kanun hükmüne aykırı hareket edilmesi durumunda, alacaklıların, pay sahiplerinin ya da kamunun menfaatleri önemli bir biçimde tehlikeye düşmüş veya ihlal edilmiş olabilir. Böyle durumlarda, mahkeme tarafından şirketin feshine karar verilebilir. Örn. ; ortaklığın amacı ahlaka veya kanuna aykırılık teşkil edebilir
-Şirketin amacının kanuna ve ahlaka aykırı olması.
-Şirket tabiiyetinin değişmesi ve merkezin yurt dışına nakli hali
4-İflas
Anonim ortaklığın iflası da bir infisah nedenidir. Mahkemenin ortaklığın iflasına karar vermesi halinde, ortaklık kendiliğinden sona erer. İnfisah anı, karar tarihidir. Ortaklığın iflasına tasfiye sürecinde de karar verilebilir. Böyle bir durumda ortaklık zaten sona ermiş olduğundan tekrardan sona ermeden söz edilemeyecektir[1]
B- Özel Sona Erme Sebepleri
1-Organların Eksikliği
Anonim ortaklığın kanuni organları, genel kurul ve yönetim kurulundan ibarettir. Yeni Kanuna göre denetçiler artık anonim ortaklık organı değildir. Genel kurul ancak toplanması halinde söz konusu olurken, yönetim kurulu ortaklığın devamlı organıdır. Bu sebeple TTK. m. 530’ da ‘‘ uzun süreden beri şirketin kanunen gerekli olan organlarından biri mevcut değilse veya genel kurul toplanamıyorsa ’’denilerek, bu hallerde organ eksikliği sebebiyle mahkemeden ortaklığın feshinin talep edilebileceği belirtilmiştir. Bir organın görev süresinin sona ermesi halinde, o organın görevi de kural olarak yeni üyelerin seçilmesine kadar, ancak makul ölçüleri aşarsa, artık organ eksikliğinden ortaklığın feshi dava olunabilir. Yargıtay bir kararında, görev süresi biten yönetim kurulunun genel kurulu toplantıya çağırması durumunda, genel kurulun usulsüzlük üzerinde durmayarak yönetim kurulu seçmesinde kanuna aykırılık görmemiştir.
2-Haklı Sebeplerle Fesih
Türk Hukukunda ilk kez anonim şirketlerde haklı sebeplerle fesih imkanı getirilmiştir( TTK. m. 531). Bu düzenleme ile azlık pay sahiplerinin menfaatlerinin ağır bir şekilde ihlali durumunda, haklı sebeplerden dolayı hakim kararıyla anonim ortaklıklara son verilmesi söz konusu olabilmektedir.
a-Dava
Şirketin tüzel kişiliğinin hakim kararıyla sona erdirilmesi halinde, resen sonlandırma değil, dava yoluyla sonlandırma söz konusu olmaktadır. Haklı sebeplerle fesih davası açma hakkı azlık pay sahiplerine tanınmıştır. Bu nedenle kural olarak, anonim ortaklıklarda sermayenin en az onda birini veya halka açık anonim şirketlerde yirmide birini temsil eden pay sahipleri, haklı sebeplerle fesih davası açma hakkına sahiptir. Bu davanın amacı azlık pay sahipleri tarafından şirketin feshine karar verilmesinin mahkemeden istenmesidir.
b-Haklı Sebepler
Pay sahiplerinden objektif anlamda ortaklığın ortağı olmaya devam etmelerinin beklenemeyeceği ve üçüncü kişilerin de menfaatinin ortaklığın devam etmesini mecbur kılacak şekilde olmadığı hallerde haklı sebebin varlığından söz edilebilir. Fesih, en son çare olmalıdır. Davalı azlık pay sahiplerinin ortaklıktaki haklarını kötüye kullanarak şirketi bloke etmesi ya da davalı azlık pay sahiplerinin ortaklıktaki haklarını kötüye kullanarak organları fiiliyatta işleyemez hale getirmesi gibi durumlarda bir grup azlık pay sahibi, başka bir grup azlık pay sahibine karşı fesih davası açabilmektedir. Haklı sebeplere ilişkin örnekler kanunda gösterilmemiştir. Varsayımlar ve olumsuz beklentiler haklı sebep teşkil etmez. Türk Hukukunda haklı sebepler olarak ; ortaklığın faaliyetlerinin felce uğratılması, yönetim kurulu ya da genel kurulun işleyemez hale getirilmesi gibi haller sayılmıştır
c-Hakimin Duruma Uygun Düşen Çözüm Kararları
Kanunda, olasılık dahilindeki duruma uygun düşen çözümün ne olduğu açıklanmamaktadır. Hakim, ileri sürülen sebepleri haklı bulsa dahi fesih kararı vermek zorunda değildir. Ortaklığın feshini haklı kılan sebeplerin varlığına rağmen, yaşatılmasının ekonomik ve rasyonel bakımdan daha doğru olacağına kanaat getirilmesi de mümkündür. Bu kanaatte olan hakim, fesih talebinde bulunan pay sahiplerinin paylarının gerçek değerinin ödenmesine ve ortaklıktan çıkarılmalarına karar verebilir. Bu durumda ortaklığa yüzde ona kadar kendi payını alma hakkı verilebilir. Hakim duruma uygun alternatif başka bir çözüm de sunabilir. Bunun için çözümün duruma uygun olması ve kabul edilebilir olması gerekmektedir. Bu alternatif çözüm, özellikle davacı azlık pay sahiplerinin menfaatlerini yeterli bir biçimde koruyacak bir çözüm olmalıdır. Azlık pay sahiplerinin menfaatleri ile ortaklık tüzel kişiliği ve diğer pay sahiplerinin çıkarlarının korunması yönünden de uygun bir menfaat dengesi sağlanmalıdır.